Opracowanie dr Kazimierza Skowrońskiego
na temat bitwy kolbuszowskiej

Jeszcze trwa w pełni ruch odwrotowy jednostek 6 dywizji krakowskiej w Kolbuszowej w kierunku Sanu, a głównie siły podhalanskiej dywizji były w marszu ku niej na linii Wisłoki Przecław _ Mielec, gdy około 15 godziny 8 wrzesnia traktem do Sedziszowa przez Las Czarnienski zagroził kolbuszowskiemu wezłowi dróg na wschód nad San, na Nisko, na Rudnik, na LeLajsk i na Łancut wypad wydzielonego oddziału 4 dywizji lekkiej, której główny trzon pod wodza gen. Alfreda von Hubickiego podejmował własnie bój o Rzeszów z 10 Brygada Kawalerii Zmotoryzowanej płk. Maczka. Podjazd, złoLony z kilkunastu tankietek i Horchów (opancerzonych wozów), zlustrowawszy pobieLnie z góry Bukowieckiej miasto z okolica, z marszu uderzył na Kolbuszowe, docierajac szpica 8 motocykli z przyczepami i trzech tankietek poza tartak Orgla pod stadionem. Tu przyjał go gwałtowny ogien broni recznej i maszynowej obrony miasta, zarzadzonej przez gen. Borute Spiechowicza, czy gen. Monda, z Lasku pod Stadionem i ze wzgórz Łysej Góry Szajby, który zniszczył motocyklowy zwiad (7 Niemców i kilka motocykli wzieto) i wstrzymał tankietki. W dalszym boju prawie trzygodzinny wzieły udział trzy Vickersy kompanii czołgów, odbitej tu od brygady Maczka dla braku benzyny, które odparły ogniem ponawiane kilkakrotnie szarLe niemieckich tanków i Horchów, napływajacych z góry nad Bukowcem. Wobec zmasowania polskich jednostek w Kolbuszowej w obecnosci czołgów i _Karasi_ na lotnisku w Weryni, artylerii róLnych typów na ryglach wzgórz nad kotlina miasta u rz. Nilu, wydzielony oddział 4 dywizji lekkiej jeszcze popołudniu, po gwałtownej wymianie strzałów i straceniu Ju-86 (spadł u RaniLowa), wsród nieznanych bliLej strat wycofał sie w kierunku Bratkowic i Rzeszowa.

Polski Vickers E

Spotkaniowy pierwszy bój o Kolbuszowe, zostawiwszy slad w urzed. spisie niem. bitew i potyczek w kampanii wrzesniowej _Gefecht bei Kolbuschow am 8 September_, przyniósł duLy sukces G.O. _Boruta_, umoLliwiajac _niezakłócone przesuniecie 10 Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej pod Rzeszów_. 29/ odskok głównych sił krak. 6 dywizji nad San i spokojna ewakuacje 31 obserw. eskadry z lotniska w Weryni, które _ na krótko _ zajeła jeszcze obserw. eskadry krakowskie. ZbliLał sie 9 wrzesien, dzien własciwej bitwy pod Kolbuszowa. Jeszcze przed noca z piatku na sobote kompania czołgów Vickers opusciła miasto z rozkazu dowódcy broni panc. armii Kraków, ppłk. J. Goreckiego juL nie na zajmowany przez Niemców Rzeszów dla powrotu do 10 Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej, szykujacej sie do obrony Łancuta, lecz dla wsparcia krak. 6 dyw. nad Sanem u Niska. Obrona Kolbuszowej, której _utrzymanie miało duLe znaczenie, gdyL umoLliwiało oddziałom 21 D.P.G. i 1 B.G., znajdujacym sie w tle, oraz przeróLnym formacjom, wycofanie sie z rejonu Tarnowa i Debicy, kontynuowanie odwrotu przez Puszcze Sandomierska nad San najprostsza osia, wyprowadzajaca z kolbuszowskiego wezła trzema drogami: na LaLajsk, na Rudnik i Nisko_. 30/ przeszła w rece Podhalan. Własnie główne siły 21 dywizji z gen. Kustroniem noca i rankiem 9.IX osiagneły w odwrocie miasto z okolica, skad skierowały sie głównie przez Sokołów, osiagniety w południe (spotkanie gen. Kustronia z szefem sanit. _Krakowa_ ppłk. dr Gergowichem), dla przyjecia na rozkaz gen. Boruty Spiechowicza - _obrony Sanu na odcinku Krzeszów _ Sieniawa_ z miejscem dowodzenia w Bielinach, potem w LeLajsku. 31/ Równoczesnie polowe lotnisko w Weryni opusciły ostatnie _Karasie_ obserw. eskadr krakowskich, odlatujac na lotnisko w Medyce pod Przemyslem. 32/ Miasto jednak nie pustoszało w przedpołudnie, choc jego wyglad jakLe daleki był od obrazu danego w _Polskiej jesieni_ jako miejsca _koncentracji_.

Polski piechur w 1939r

Wobec zajecia Rzeszowa przez Niemców, boju o Łancut i zagroLenia Przeworska z Jarosławiem ruch odwrotowy na osi południowej przez Kolbuszowe na LeLajsk zaczał sie zmniejszac, obciaLajac raczej osi północne przez Puszcze do przeprawy przez Wisłe u Baranowa na Majdan Królewski, Bojanów, Rozwodów _ Nisko w Zasanie, któredy przenikały juL w północna rubieL kolbuszowskiego powiatu pierwsze oddziały G.O. _Slask _ Jagmin_ byłej armii _Kraków_ zza Wisły. W niebezpiecznym połoLeniu znalazły sie przed południem w Kolbuszowej formacje tyłowe 21 dywizji podhalanskiej z oddziałami nadwyLek rezerwistów, z resztkami bataliony K.O.P. WołoLyn i baonu 2 z 49 p.p., zapasowych formacji 6 i 21 dywizji piechoty z G.O. _Slask _ Jagmin_ z oddziałami StraLy Granicznej i grupkami _Strzelca_ z Suchej. 32/ i powstanców slaskich batalionu _Mikołów_ Obr. Narodowej. 33/ ku którym zdaLały szybko główne siły 2 dywizji pancernej Niemców, przeszedłszy Wisłoke w bród (w obawie zaminowania mostów) Przecławia i Mielca. 34/ Wiódł je z dowódca gen. Veielem rozkaz dowództwa Grupy Armii _Południe_ i 14 armii gen. Lista likwidacji prób utworzenia nowego frontu polskiego na Sanie takLe _przez najspieszniejsze przesuniecie sie gros 2 Dywizji Pancernej z rejonu Radomysla przez Kolbuszowe na os główna Rzeszów _ Łancut _ Jarosław_. 35/ Wykonujac je, po ponownym zrzucie spadochroniarzy _ dywersantów w nocy z 8 na 9.IX obok miasta, główne siły od Przecławia a północna kolumna od Mielca weszły do lasu w celu opanowania Kolbuszowej jako waLnego wezła goscinców. Kolumna główna doszła ok. godz. 10 do wsi Niwiska. Staneły tu odwody, w pałacu umieszczono sztab i lazaret, na wzgórzach działa i punkt obserwacyjny, po czym grupy czołgów ze zmotoryzowana piechota wsparcia traktem przez las zajeła wzgórze lesiste pod szkoła w Nowej Wsi, tworzac na panujacym nad okolica wzniesieniu Krokiew nad Błoniem pozycje wypadowa na miasto i skrzydłowe przedmiescia Dolna i Górna Kolbuszowa. Armaty i czołgi zajeły stanowiska po obu stronach szosy, biorac pod ostrzał piec dróg odwrotu polskiego na bezlesnych niemal garbach Kolbuszowskiego PłaskowyLu. Niemcy w obawie przed 10 Brygada Kawalerii Zmotoryzowanej _ przygotowali sie doskonale do _bitwy o COP_ w Kolbuszowej. 36/ Inaczej było po stronie polskich ewentualnych obronców. Sytuacja, w porównaniu do wczorajszej u Stadionu przeciw zagonowi 4 dywizji lekkiej od Sedziszowa, była zupełnie inna. W miejscu jednostek liniowych, otrzaskanych w bojach, jak czesc 10 B.K. i pułku KOP płk. Wójcika, zajmowały miasto róLne oddziały róLnych broni, przewaLnie piechoty, czesciowo artylerii w Weryni, na wzgórzach Cmolasu, Kłapówki i miejskiego cmentarza na Piasku. Przygotowan do obronnego boju własciwie nie było _ stanie sie improwizacja o kilku osrodkach akcji i dowodzenia, z których najwaLniejsze _ por. Antoniego Krawca na czele 4 zapasowego baonu 20 pp. z Krakowa i kpt. Piotra Tymkiewicza, dowódcy 2 kompani baonu KOP _WołoLyn_ poznalismy ostatnio powyLej i w art. Wojskowego Przegladu Historycznego. Nie obejmuja one wszystkich akcji i wszystkich srodków dowodzenia. Uzupełnic je musi pierwszy opis boju _Dzienniku Rzeszowskiego_ pt. _Bój o Kolbuszowe_ (1945 r.) tym bardziej, Le literacko _ wspomnieniowy obraz kolbuszowskiej bitwy w _Polskiej jesieni_ jest w zupełnosci niezgodny z jej obrazem historycznym. Autor wspomnien, bawiac z bateria obok pałacu w Weryni, widział ja w ten sposób: _W tym momencie załomotała nowa seria wybuchów... Wypadlismy na droge. Tłum Lołnierzy i chłopów mrowił sie w miejscu. Ludzie pokazywali cos sobie, wyciagajac dłonie i zadzierajac głowy... Trzy błyszczace w słoncu maszyny wykonywały wiraL ponad wzgórzem, zasłaniajacym nam Kolbuszowe. Od dołu rósł ku nim brudny kłak dymu... Z daleka nadciagały trzy bombowce, nie spieszac sie trzymajac pedantycznie szyk. Huk nowych wybuchów przecwałował po ziemi. A gdy druga trójka Heinklów zawracała z kolei, odezwało sie szybkie miarowe szczekanie działek... Dym ponad wzgórzem (zapalonej bombami Kolbuszowej w czasie koncentracji w niej dywizji) urósł teraz w wysoki słup, zrzedł i rozmazywał sie szaro na niebie. Nie słyszelismy juL strzałów, tylko wrzawa biegnacego tłumu rosła. Coraz wiecej sylwetek ukazywało sie na horyzoncie, pojedyncze wozy taborowe gnały na oslep, skaczac po zagonach. - _Uciekaja skurwysyny, uciekaja dranie_ - Pierwsza fala zbiegów dotarła juL do opłotków (Weryni) _czołgi_, _czołgi_. To widok z Weryni.

Odznaka 2 BAtalionu Pancernego, macieżystej jednostki 121 Kompani pancernej rozbitej 9 września w okolicy Dzikowca

A bitwa w relacji rozbitka wygladała tak: _Bezsens grupowania tak wielkiej ilosci wojska na jednym miejscu. Bomby niemieckie spadły na rynek jak w mrowisko, powodujac nieopisane zamieszanie. Ludzie tratowali sie nawzajem, szyki formacji splatały sie tak, Le o przywróceniu jakiegos ładu nie mogło byc mowy. Wtedy własnie nadjechały czołgi. Szły same bez wsparcia piechoty praLac ogniem z bliska i torujac sobie droge przez oszalały w panice tłum. Koncentracja... rozprysła sie w jednej chwili, rozproszyła sie na wszystkie strony, nie usiłujac nawet stawiac oporu i porzucajac wiekszosc swego sprzetu_. 37/ Było całkiem inaczej. Bez bomb, bez koncentracji, lecz z oporem południowym! Mówia o tym wyraznie ostatnie, powyLsze relacje uczestników _ dowódców kolbuszowskiej bitwy. Ale jeszcze _ pierwszy jej pisarz z r. 1945 pióra autora, po uznaniu go _za bardzo wartosciowy opis przebiegu boju kolbuszowskiego_ przez byłego szefa sztabu armii _Kraków_, po daniu składu niemieckiego ataku: 1 batalion Gablera z 4 pułku czołgów, 2 pułk strzelców zmotoryzowanych i 2 kompania 38 batalionu ppanc. według relacji Fr.J. Strausa z 38 bat. b.2. _Wiener Panzerdivision_ uczestnika boju. 38/ Kulminacyjny punkt i katastrofa _Bitwe zaimprowizowac miały resztki grupy odwrotowej znad granicy (G.O. _Bielsko_), spieszace goscincem od mielca, które nie znały głównego kierunku niemieckiego natarcia, ani siły nieprzyjaciela. Zakorkowane w kotlinie miasta, rzeka przecietej karawana uchodzców _ plaga kompani wrzesniowej (z cyrkiem _Korona_ z bielska ze słoniami), czekały na przepust w główny trakt odwrotowy _ na Sokołów. Jedynie czesc wojska, oddział artylerii cieLkiej (5 dywizja artylerii cieLkiej) i z 10 aut cieLarowych z RaniLowa, chcac z powrotem omina korek około południa u _zakretu smierci_ ku Weryni, zjechały na szose na Rzeszów, nie wiedzac o jego zajeciu przez Niemców. TuL przed południem zlikwidowano spadochroniarzy i kilku szpiegów na polach ksieLych koło koscioła i na Pasterniku Kolb. Dolnej (odpowie za to miasto i niektórzy jency), szykujac pod południe obiad w taborach na ulicy Mieleckiej i po domach w ulicy 3 Maja od Przecławia. Nic nie zwiastowało rychłej juL, blisko szesciogodzinnej bitwy. Szpica u KrzyLa pod Błoniem usuneła snem sprawiedliwych (wycofała sie juL wsród boju ku Stadionowi). Przed godzina 13-ta z Krokwi u Błoni od Nowej Wsi runeła nagle w dół ul. 3 Maja niemiecka czołówka motocyklowa z kilku oficerami (major, 2 kapitanów). Nim dotarła do rynku, miedzy szkoła i apteka została do nogi wybita strzałami Lołnierzy, wybiegajacych z domu na łoskot motorów. NadjeLdLały pedem dalsze. Powitał je ogien kb i CKM z sieni i okien kamienic u wylotu w rynek ulicy 3 Maja i Sedziszowskiej. Po likwidacji pierwszej próby zajecia miasta z zaskoczenia przez oficerska czołówke motocyklowa, 39/ padły w miasto pierwsze niemieckie pociski armatnie i kilka samolotów wykonało zwiadowcze loty, chcac wykryc polskie stanowiska i siły.

Korpusówka 21DSP

Nieco inaczej, choc do opisu autora, mniej do relacji porucznika Krawca, wygladał poczatek kolbuszowskiego boju w ustnej relacji ppłk. Bałosa dla ppłk. Steblika z r. 1958. _na rynek wjechały nagle _ zapewne od Nowej Wsi _ niemiecki samochód cieLarowy, którego załoga 5 Lołnierzy Austriaków, zaskoczona obecnoscia Polaków, poddała sie bez oporu. W ok. 15 min. pózniej wjechał na rynek motocyklista SS-mann i podzielił los poprzedników. Wziety na badania przez jakiegos polskiego kapitana artylerii, powiedział, gdzie sa czołgi i artyleria, dodajac, Le za ok. 15 min. moLe ona otworzyc ogien na Kolbuszowe _ a wiec była przygotowana i nie 25 przypadkiem role wabia grał ów samochód: - czemu nie chciał dac wiary ów kapitan. - Był nim zapewne kpt. 5 pac. ChyLy, organizator oporu w ulicy 3 Maja i w ul. Sedziszowskiej, który po bitwie u ks. Litwinskiego w Tusz. Ostrowach wział na siebie _wine_ za kolbuszowska bitwe i jej skutki. Po upływie 10 _ 20 minut znów _jak do swoich_ wjechały na rynek 3 czołgi. Wówczas dywersant z koscielnej wieLy otworzył ogien do polskich oddziałów z maszynowej broni Czołgisci zas zostali przez por. RóLanowicza i ppor. Sanickiego ostrzelani z rkm i przy próbie ukrycia sie pod czołgi polegli. Zaraz po tym epizodzie niemiecka artyleria otworzyła ogien na Kolbuszowe i ruszyły na miasto czołgi. Zaskoczeni Lołnierze z kilku oficerami i podoficerami, przygotowali napredce obrone w rynku i w ul. OkreLnej (dzis Mickiewicza i Bytnara) na wzniesieniu koscioła, na cmentarzu na piasku gdzie zatoczono armaty (baterie 1 i 3 dyw. 21 p.a.l., któras zajeła pozycje za Pasternikiem i rzeka Nilem k. Augustynowiczów) i umieszczono łancuch CKM-ów, jak i wzdłuL traktu na Mielec, przez Kolbuszowe Dolna (aL po jej zakret, głównie u dróg za rzeka pod Szajtrówka, na Derenie i pod Jadachem). Front polskiej obrony od Stadionu nad traktem od Sedziszowa przez miasto i mielecka Dolna miał w przybliLeniu około 4 km. długosci. ZbliLała sie II faza spotkaniowej, przez polska strone zaimprowizowanej bitwy (ujmie ja bardzo dobrze relacja porucznika Krawca). W miedzyczasie, gdy uwaga obronców skupiła sie na walce u wylotu ulicy 3 Maja, kolumna lekkich czołgów (_Panzer 1/u.2_) zajeła wypadowe stanowisko, bez wsparcia piechoty na wyLynie Krokwi, panujacej nad miastem od zachodu u wezła polnych dróg, zbiegajacym stad szerokim wachlarzem ku przedmiesciu Piasek z mielecka Dolna, i ruszyła, biorac skrzydłami matni 2km. zasieg, z wolna od ataku na te czesc miasta. (wróg odcinał je od Mielca, potem od szosy z Tarnobrzegu, cisnac mniej na Stadion i Kolbuszowe Górna, jakby w oczekiwaniu stad pomocy od 4 dywizji lekkiej z Rzeszowa dla wziecia w kocioł sił polskich w miescie, które stanowczo wysoko przeceniał). Natychmiast wzieły je pod ostrzał działony artylerii z przeciwległych wschodnich wzniesien od Cmolasu przez Zarebki, Werynie i Kłapówke po góre pod Kupnem u rzeszowskiego traktu. Nad kotlina Kolbuszowej wywiazał sie artyleryjski pojedynek, gdy w dole, w miescie u zaciekle bronionego rynku i grzedy Piasku rozpetało sie piekło ognia kb i CKM-ów. Mijały chwile walki. Osłaniane bohaterska obrona Kolbuszowej jednostki armii polskich uchodziły za San. Projektowany przez niemieckie Naczelne Dowództwo kocioł w widłach Wisły i Sanu (dla armii _Kraków_) i niezamkniety przez tutejszy niespodziewany opór na głównym trakcie marszu 2 dywizji pancernej przez Kolbuszowe na Sokołów, Rołynie, Jarosław, opróLniał sie bardzo szybko. Niemcy stosuja teraz nowa forme walki _ dwa zagony czołgów: z lewej flanki, waLniejszy dla nich, od mieleckiej Dolnej i z prawej, mniej waLny, przez Nowe Miasto, rzeke Nil w przedmiesciu Katy na Kolbuszowe Górna i rzeszowski trakt, biora samo miasto, główna baze obrony w okraLeniu. Za ich _schodkami_, uliczkami ku Górnej i drogami polnymi ku Dolnej, suna kolumienki piechoty bliskiego wsparcia. Bronia tych redut boje mniej rozpoznane jednostki (od strony Stadionu i Górnej morze dywizjony armijnego 5 pac z marszu baonem _Dab_, rozbite przez Niemców w lasach Widełki i Głogowa, od strony Dolnej obronców Radomysla 8.IX _ 2 bat. 49 pp z bateriami 21 dac). Teraz w centrum miasta na Rynek z kosciołem i Piasek z cmentarzem spadła nawała ognia niemieckiej artylerii. Buchneły poLary. Kolbuszowa od Poczty przy ulicy Sedziszowskiej po krance Piasku i mielecka Dolna staneły w ogniu. Krzyk ludzi, ryk płonacego bydła i koni, wycie egzotycznych zwierzat z cyrku _Korona_ u Szajtrówki uderzyły w niebo, sypiace Larem upału. Polskie armaty cichły wziete w ostrzał przez niemiecka artylerie z Krokwi, od Sokoła (dzis P.D.K.) i Stadionu, kierowana sygnałami czerwonych rakiet z szybujacych nad pozycjami Henschli, jej ogien zapalił domy w Weryni i przy zabytkowej farze w Cmolasie.

Niemiecka działo piechoty(1943r(?))

W tym momencie lewy zagon czołgów dotarł do mieleckiej szosy, u zakretu pod Jadachem sforsował go i doszedł do rzeki Nil u Derenia, wobec słabszego oporu strzelców huculskich. 40/ Trzy czołgi, nie ryzykujac dotarcia do bliskiego na Dolnej traktu na Tarnobrzeg, wzdłuL Nilu przez Pasternik jeły sunac ku miastu, koszac seriami K.M. Miejscowych ludzi i Lołnierzy na Niezgodówce i Szajtrówce. Atakowane z flanki i z frontu od Błonia gniazda oporu na Dolnej przy Mieleckim trakcie poczeły kolejno milknac ku miastu, wróg darł sie na tylne centrum obrony (baon zapasowy 20 pp. por. Krawca), palac pociskami z rakietnic zagrody Dolnej i Piasku i groLac obroncom odcieciem dróg odwrotu na Zarebki i Werynie. Równoczesnie z zajeciem Dolnej mieleckiej wróg wdarł sie prawym zagonem lekkich czołgów przez Nowe Miasto i Katy, zapalone juL po zdobyciu, prac przez targowice i Nil ku traktowi na Rzeszów, którego broniła _ dosc słabo _ nieznana jednostka (prawa czesc baonu 12 p.p.) z murowanych zabudowan folwarku Tyszkiewiczów z gorzelnia, aby okraLyc _ metoda Kannów _ sam rdzen miasta w rynkiem i kosciołem, główna reduta boju. Mimo grozy połoLenia srodek walczył. Dusza oporu byli oficerowie 3 pułku strzelców podhalanskich i 20 p.p. z Krakowa (jak w relacji por. Krawca). Nastepuje krótka, gwałtowna nawała ognia niemieckiej artylerii na centrum Kolbuszowej. Polska cofa sie na wschód, a wraz z nia kilka Teków, rozbijanych pociskami w lesie Weryni, w RaniLowie i w Woli. Raptem Niemcy przerzucajac ogien na tyły polskiej obrony. Do szturmu na miasto suna ul. 3 Maja srednie czołgi typu Panzer 3. Zamieniaja w pogorzel ulice OkreLna i wlot Sedziszowskiej w rynek. Obroncy cofaja sie na druga linie oporu po nadrzecznej pierzei rynkowej, zabudowanej od ratusza po kosciół kamienicami. Wróg osiagna rynek czołgami. Dobiegła trzecia godzina boju o Kolbuszowe _ juL w samym jej centrum. Łancuch czołgów uderzył koncentracyjne w Rynek: od katów przez ul. Piekarska na _wielki most_, na Nil, od wylotu z ulicy 3 Maja obok studni na _mały most_, z ulicy Mickiewicza ku wzniesieniu koscioła, od ksieLej drogi ku cmentarzowi i drodze na nil koło plebanii. W mury obu kosciołów, w pomniki cmentarza, w okna wikarówki i kamienicy Karakiewicza, skad bronili sie strzelcy podhalanscy i krakusi z 20 p.p., luna potop Lelaza z luf armat czołgowych i M.G. Powietrzem targneły wybuchy recznych granatów, rzucanych pod gasienice, i ostatnie pociski działonu 21 pal u dwóch bram na cmentarz. Unieruchomiły one dwa Panzer 3 pod kosciołem i w wylocie ksieLej drogi. W walce wrecz człowieka z maszyna dokazywano cudów walecznosci i w obronie, jak kanonier 21 pal Jak Kolata, który padł przy rozbitym dziale, i w ataku na panzery, jak por. Włodzimierz Dolecki z bat. KOP _WołoLyn_ z dwoma kopistami Stanisławem Ryncem i Edwardem Wróblem pod cmentarzem, strzelec Tadeusz Cyboran z komp. gospod. 12 pp. Tarnowskie Góry rozerwany granatem, który chciał rzucic pod czołg u kapliczki sw. Anny, porucznik 11 pal dowódca plutonu StraLy Granicznej Rajcza Józef, M. Niedzielski, ranny u dzwonnicy k. koscioła przy Lucie granatem pod czołg, dobity przez Niemców. 41/ Wieniec ognia płonacych domów na Piasku i pierscien czołgów (1 batalion Gablera z 4 p. czołgów (z piechota wsparcia) 38 batalionu ppanc.) coraz bardziej otaczał dwie główne reduty obrony: cmentarz z kosciółkiem, gdzie walczyli Lołnierze 20 pp. (z 4 batalionu zapasowego por. Krawca) i rzad kamienic Rynku u Nilu, od koscioła aL po Ratusz, broniony zaciekle u wylotów ulic na _mały_ i _wielki most_ przez Lołnierzy i oficerów StraLy Gen. Rajcza, Lipnicy, Nowej Wsi oraz 3 pułku strzelców podhalanskich z 2 kompanii i 3 CKM-ów. Pierwsza osłaniała dwie drogi odejscia na trzecia linie oporu na Dolnej wzdłuL traktu na Tarnobrzeg: przez Pasternik i Nil na Zarebki i przejazd od cmentarza przez Nil u KsieLych Stawów na trakt ku Weryni i te wróg czołgami przez mur cmentarny, mimo oporu u koscioła (konał tu długo ranny por. Balcer), opanował pierwej, zmuszajac obronców do wycofania sie na tarnobrzeska Dolna, której poczatek u krzyLówki traktów _koło Diamanta_ płona juL w ogniu artylerii i stad na Zarebki i Werynie, gdzie toczyła sie u lizjery lasu czwarta _ ostatnia linia oporu.

Zołnierze Wermachtu (Francja 1940(?)))

DłuLej i jeszcze bardziej rozpaczliwie i bohatersko walczyła druga reduta boju w nadrzecznej pierzei rynku i w uliczce Nad Nilem, szturmowana na wielki i mały most na Lipnik przez czołgi i tankietki (oficerska rozbili obroncy) 42/ i piechote wsparcia (z komp. 38 batalionu ppanc.). Rozwscieczeni oporem Niemcy pala wikarówke, rozstrzelac chca organiste p. Magde jako _bandyte _ partyzanta_, morduja granatem w sieni dwóch jenców _ Lydów, pedza wszystkich mieszkanców zdobytego rynku w wylot ul. 3 Maja pod Apteke, innych, z Piasku i Dolnej mieleckiej drogami polnymi aL na Błonie. Mijaja czwarta i piata godziny bohaterstwa Krakowian, Podhalan i Slazaków. Broni sie jeszcze trzecia linia obrony na Lipniku, wsród jego starych drzew i gmachu Liceum za rzeka Nilem. W ogniu podhalanskich CKM-ów gina dwaj niemieccy oficerowie, pochowani na miejscu na Lipniku (z kompani 38 batalionu ppanc. koledzy tu walczacego, jako zastepce dowódcy, Fr. J. Straussa. 43/: ppor. Hingst i por Hesse). Piechota wsparcia zdobywa dom po domie w dzis ul. Kosciuszki, (co trafnie Strauss okreslił: _im Hauserkampf in Kolbuschowa_) u wylotu dróg na Kolejowa u Chodkiewicza i obok Sadu (dzis ul. Kolejowa) na czwarta i ostatnia linie kolbuszowskiego boju _ na górze Werynskiej od sokołowskiego traktu aL po lasek Remiza i stara cegielnie _ której aL do zmierzchu bronia Podgalanie i Slazacy (z batalionu zapasowego 73 pp.), wspierani przed debuszem trzech lekkich niemieckich czołgów przez nie rozpoznane teki i artylerie z lizjery lasu w Weryni. 44/ Czołgi 2 Dywizji Pancernej i Zmotoryzowanej piechoty (2 Schuetzenregiment) nie podjeły dalszego marszu na San, pozostajac w zdobytym, płonacym miescie (wbrew rozkazowi _za Kolbuszowa 2 dywizja w kierunku na wschód wrócic sie na płd.-wschód, by uciekajace wojsko polskie od skrzydeł zgarnac ku srodkowi, aby przez to poteLny pierscien mógł sie moLliwie najszybciej zamknac_, co przypomni w pamietniku swym Franz Josef Strass).